تاریخ مختصر شهرستان بجنورد پیشینه و سابقه تاریخی منطقه بجنورد بر اساس پژوهشهای باستان شناسی و مطالعات اسناد و مدارک تاریخی و به استناد غارو تپه های مکشوفه به 5000 سال پیش می رسد و نیز ویژگیهای سفالهای مکشوفه بجنورد با مشخصات سفالهای چشمه علی دامغان و تپه حصار برابری می کند در طی اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول قبل از میلاد در سرتا سر منطقه بجنورد از جرگلان تا دشتهای مانه و سملقان اقوامی با مشخصات سفال خاکستری سکونت داشته اند .درهمین زمان در بخش مانه و سملقان ، تپه های خان و شهر آوا نیز اقوامی ساکن بوده اند . در دوران ماد و هخامنشی " پرثوه " یا پارت مشتمل بر شمال خراسان و قسمتی از مازندران کنونی و یکی از ساتراپی های 20 گانه بوده و بجنورد بخشی از ساتراپی پارت بوده است . از دوران اشکانیان 27 زیستگاه در شهرستان بجنورد شناسایی شده است و به استناد کتب معتبر از جمله کتاب " ایران باستان " نوشته مرحوم پیرنیا و کتاب "تاریخ سیستان و حواشی آن" به قلم مرحوم بهار, بجنورد جزو ولایات پارت محسوب می شده است . شهر چرمغان متصل به جنوب شهر کنونی بجنورد که در دوره مغول ویران شده یادگارهای دوران ساسانی را در خود دارد . آتشکده اسپاخو نیز متعلق به همین دوران است . بعد از ظهور اسلام با باز شدن دروازه های ایران بر روی این دین مبین , این شهرستان نیز هم جهت با دیگر نقاط تحت تاثیر فرهنگ انسان ساز اسلام قرار گرفت . در سالهای آغازین قرن دوم هجری این منطقه جزئی از قلمرو طاهریان محسوب می شد . در دوران اسلامی قسمتهای عمده ای از منطقه بجنورد آباد و مسکونی بوده است که در سفرنامه های معروف مثل سفرنامه " ابودلف " و کتاب " نزهه القلوب "حمدا … مستوفی به گوشه هایی از سابقه تاریخی این منطقه در دوران اسلامی اشاراتی رفته است . در نیمه های قرن سوم هجری با تسلط دولت صفاریان بر طاهریان راه یورش یعقوب لیث به مناطق طبرستان از منطقه بجنورد می گذشت . پس از عصر درخشان سامانیان و روی کار آمدن ترکان سلجوقی که از نواحی شمال شرقی به ایران حمله ور شدند , منطقه کنونی بجنورد نیز تحت تائیر این هجوم قرار گرفت . با استفاده از آشفتگیهای پایان عصر سلجوقی , دولت خوارزمشاهیان در شمال خراسان بنیاد نهاده شد و مسلم است که این تغییر و تحول سیاسی نمی توانست بر منطقه بجنورد بی تاثیر بوده باشد . به ا ستناد پژوهشهای باستان شناسی و بررسیهای تاریخی طی قرون 5 تا7 هجری قمری قسمت اعظم بجنورد مسکونی بوده که شهرهای عظیم وگسترده ای ازاین دوره در نقاطی همچون عزیز آباد و کهنه کند و در حمله مغول صدمات فراوانی دیده و بکلی با خاک یکسان می شوند . منطقه بجنورد در سالهای پایانی قرن هشتم هجری در معرض لشکر کشی تیمور قرار می گیرد . بعد از تیمور جانشینان او توجه زیادی به خراسان می نمایند که این توجهات بر اوضاع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی این شهرستان بی تاثیر نبوده است . در آغازین سالهای قرن دهم با ظهور صفویه بر اثر غلبه ارتباطات فرهنگی و اقتصادی , ثبات و آرامش بر این منطقه مستولی می گردد و نواحی شمال خراسان روند ترقی و آبادانی و پیشرفت را طی می نماید . وجود کاروانسراهای متعدد از جمله رباط قلی ، رباط عشق و رباط قره بیل در اطراف بجنورد و در جاجرم که جدیدا به شهرستان ارتقا یافته ، نشان دهنده این امر می باشد . در این دوره مرزبانی و ایجاد استحکامات مرزی مورد توجه قرار می گیرد که با اسکان کردهای مغرب ایران در این منطقه , کم و بیش از تهاجمات اقوام غارتگر به شمال ایران جلوگیری به عمل می آید . در نیمه اول قرن دوازدهم و بعد از سقوط دولت صفوی اقوام غربی خراسان زمینه های رونق و ترقی دهات و شهرهای ناحیه را فراهم می نمایند و بایستی زمینه استقرار شهرهایی مثل بجنورد در شمال خراسان در زمان افشاریه فراهم شده باشد . شهر بجنورد در عصر قاجاریه مورد توجه پادشاهان قاجار قرارمی گیرد و حکمرانان این شهر لقب ایلخانی می یابند. شهرستان بجنورد با توجه به قدمت و پیشینه ای که دارد دارای آثار و امکنه تاریخی فراوان است که تا کنون حدود 135 اثر و بنای تاریخی آن به ثبت رسیده است . اقوام و زبانها و مذاهب - اقوام عمده شهرستان بجنورد شامل ترک ، کرد ، تات و ترکمن است که غالبا ” علاوه بر زبان رسمی کشور به زبانهای قومی خود نیز تکلم می کنند . پیروان دین دیگری غیر از اسلام در شهرستان زندگی نمی کنند و ترکمنان ، اهل سنت و بقیه جمعیت شیعه هستند . رودخانه اترک شاهرگ حیاتی منطقه - یکی از مشخصه های مهم طبیعی شهرستان بجنورد جریان رودخانه اترک در آن می باشد و اترک با حوضه ای به وسعت 000/748/2 هکتار ( 9درصد مساحت خراسان ) ، پر آب ترین رودخانه استان خراسان است که از قوچان سرچشمه گرفته و پس از ورود به بجنورد بیشترین آبگیری خود را انجام داده و تبدیل به رودخانه ای بزرگ می شود . این رودخانه در بجنورد دشتهای گرمخان ، مانه و سملقان را آبیاری می کند . حجم جریان آب در آن در کل 525 میلیون مترمکعب ودر آق مزار ( منطقه خروج از شهرستان بجنورد ) 276 میلیون متر مکعب است . امور آب شهرستان بجنورد : الف – آبهای سطحی - رودخانه اترک با حوضه ای به وسعت 12000 کیلومتر مربع مهمترین رودخانه بجنورد می باشد این رودخانه این شهرستان را از مشرق به مغرب طی می کند . متوسط حجم جریان آب رودخانه اترک در محل ایستگاه آق مزار که نقطه خروجی اترک از شهرستان است 276 میلیون متر مکعب در سال می باشد و وسعت حوضه و دبی سرشاخه های آن به شرح ذیل است : مشخصات سرشاخه های اترک در بجنورد ردیف نام رودخانه وسعت حوضه ( کیلومتر مربع ) نام ایستگاه هیدرومتری حجم تخلیه در سال ( میلیون متر مکعب) حوضه آبریز دوره اندازه گیری (سال) 1 چناران 267 چهارخروار 5/16 اترک 11 2 فیروزه 4/263 فیروزه 3/16 = 12 3 شیرین دره 6/1520 قتلیش 9/33 = 22 4 درکش 7/113 درکش 2/16 = 22 5 خرتوت 1400 - - = - 6 بازخانه 200 باباامان 7/22 = 23 7 دربند 1097 دربند 31 = 23 8 شیرآباد 5/180 - 30 = - 9 چندیر 7/883 آیرقایه 8/13 سومبار 7 10 سومبار - - 3000 = - جمع 9/5925 4/3180 ب- آبهای زیر زمینی - حجم و تعداد منابع موجود و تخلیه از آبهای زیر زمینی بر اساس آخرین آمار بهره برداری در جدول زیر آمده است: جدول تخلیه آبهای زیر زمینی بجنورد ( حجم به میلیون مکعب ) چاه عمیق و نیمه عمیق قنات چشمه جمع تخلیه به میلیون متر مکعب تعداد حجم تعداد حجم تعداد حجم 1225 115 145 38 730 225 378