کاخ «گلستان» قدیمی ترین کاخ – موزه تهران است که در سی و هفتمین اجلاس سالانه کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو در کامبوج در فهرست میراث جهانی این سازمان به ثبت رسید و به این ترتیب عنوان نخستین اثر تاریخی پایتخت ایران را به خود گرفت که در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است.

اگر بخواهید از این کاخ زیبا دیدن کنید می توانید با مترو خود را به میدان 15 خرداد یا میدان ارگ برسانید. هیچ راه دیگری هم ندارید مگر اینکه با خودرو یا اتوبوس به میدانه امام خمینی (توپخانه) بروید و از آنجا تا کاخ پیاده گز کنید. چون خیابان های اطراف کاخ گلستان، همگی پیاده راه شده اند. راه دیگر استفاده از ترامواهایی است که در ابتدای خیابان باب همایون قرار دارد.

شاید جالب باشد اگر بدانید که نخستین سنگ بنای این کاخ که در بخش قدیمی تهران واقع شده، در دوران صفویه گذاشته شد و بخش های اصلی آن در درون حصار قدیمی تهران احداث شد. این کاخ حدود 300 سال پیش توسعه یافت و به عنوان کاخ محل زندگی خانواده پادشاهان قاجار مورد استفاده قرار گرفت و اتفاقات مهمی از تاریخ معاصر ایران در آن به وقوع پیوسته است.

این کاخ شامل هشت ساختمان اصلی است و دارای باغ بسیار زیبایی نیز هست که در حال حاضر از کل مجموعه به عنوان یک موزه استفاده می شود. باغ کاخ گلستان به سبک تلفیقی باغ های ایرانی و اروپایی ساخته شده است.

 

مجموعه قصر که پیش از این 24 هکتار بود، مجموعه زیبایی را تشکیل می داد که در رأس آن کاخ فتحعلی شاه قاجار خودنمایی می کرد اما زمانی که ناصرالدین شاه روی کارآمد از این مجموعه خوشش نیامدو بیشتر ترجیح می داد در کاخ گلستان روزگار بگذراند. این رضاخان بود که تصمیم گرفت در تهران زندانی رسمی داشته باشد. به همین دلیل نیکولا مارکوف معمار مشهور روسی را به ایران آورد تا طراحی زندان قصر را انجام دهد.

زندان مارکوف دارای 192 اتاق و گنجایش 700 زندانی بود که 96 اتاق آن پنج نفری و بقیه انفرادی بودند. مریضخانه ای هم مشتمل بر شش اتاق شش تخته و 16 اتاق یک تخته به همراه باغ و حمام ساخته شده بود. به این ترتیب یازدهم آذرماه سال 1308 زندان قصر شکل گرفت. اولین قربانی نیز خود سازنده بود. تیمسار درگاهی، رئیس وقت شهربانی که به جرم دعوت رضاخان به یکی از 192 سلول عمومی و انفرادی در جریان افتتاح زندان به حبس محکوم شد.

زندان قصر در سال های اخیر به باغ موزه ای پندآموز تبدیل شده است که بازدیدکنندگان می توانند همه روزه از قسمت های مختلف آن دیدن کنند که با مساحتی بالغ بر 8800 متر مربع از فضاهای متنوعی همچون مرکز اسناد، تصاویر و اشیای تاریخی، نمایشگاه، گالری موسمی، کافه گالری و سالن اجتماعات چند منظوره تشکیل شده است.

 

فرودگاه لهستانی ها در جنگ جهانی دوم در خیابان پیروزی تهران نزدیک ستاد نیروی هوایی که هنوز هم هست، بود. از دیگر آثار حضور لهستانی ها در تهران نیز می توان به گورستان آنها اشاره کرد، گورستانی در محله دولاب در جنوب شهر تهران است که آرامگاه 1892 شهروند لهستانی در آن قرار دارد که همگی در سال 1942 میلادی درگذشته اند.

از این تعداد، 408 قبر متعلق به نظامیان لهستانی در جنگ جهانی دوم است. بیشتر شهروندان لهستانی که در این گورستان دفن شده اند، کسانی بودند که پس از آزادی از اردوگاه های کار اجباری استالین در سیبری و قازقستان، از راه ایران به اروپا باز می گشتند. هیچ یک از نظامیان مدفون در این گورستان در عملیات نظامی کشته نشده اند.

بسیاری از کودکان و زنان لهستانی هم در ایران باقی ماندند، ازدواج کرده و در جامعه میزبان پذیرفته شدند. سفارت لهستان در تهران لیست تمامی شهروندان لهستانی را از آن دوران به هنگام نگه داشته و آمار دقیقی از مهاجرن لهستانی در ایران در دست دارد.

 

موزه سکه، یکی از موزه های استان تهران است که در ساختمان مرکزی بانک سپه واقع شده است. در این گنجینه سکه های مختلفی از دوران باستان تا عصر حاضر به نمایش گذاشته شده و یکی از کامل ترین مجموعه های سکه در سطح منطقه است. این موزه در خیابان امام خمینی قرار دارد و بازدید از آن رایگان است. این موزه در سال 1342 خورشیدی و با همت تیمسار آق اولی، مدیرعامل وقت بانک سپه تاسیس شد.

بانو شیرین ملک زاده بیانی به عنوان کارشناس سکه مسئول گردآوری این مجموعه در سال های پیش و پس از آن بود و چیدمان و رده بندی سکه های موزه با نظارت مستقیم وی صورت پذیرفت. در این موزه سکه های دوره های گوناگون تاریخ ایران از مسکوکات ایران مرکزی در زمان هخامنشیان تا دوره حاضر به نمایش درآمده است. این مجموعه از نظر نمایش سکه های گوناگون ایران در دوره ساسانیان منحصر به فرد به شمار می رود.

در مجموعه موزه سکه ردیف کامل و جامعی از انواع مسکوکات دوره صفوی نیز موجود است که ضرب شهرهای گوناگون ایران است. همچنین برخی از سکه های خارجی از جمله سکه یادبود بازی های المپیک مونترال کانادا و بازی های آسیایی تهران در سال 1947 میلادی نیز در این موزه به چشم می خورد. از جمله اشیای جانبی در این موزه می توان به برخی از هدایای دریافتی از سوی بانک سپه و همچنین شاهنامه فردوسی به خطر امیر تومان به همراه تفنگ وی که در غائله آذربایجان و مبارزه با روس ها به کار گرفته شده، نام برد.

ایستگاه متروی امام خمینی در مکان نخستین کارخانه اسلحه سازی کشور ساخته شده است که به قورخانه نامیده می شود.

 قورخانه ای که در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد و در سال 1376 با شماره 1912 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

خانه امام جمعه یکی از زیباترین بناهای قاجاری است که هنوز باقی مانده است. این بنا از بناهای عالی نیمه دوم قرن سیزدهم هجری قمری و محل سکونت امام جمعه تهران بوده است که دارای اتاق ها و تالارهای متعدد است که داخل آنها با گچبری های زیبا تزئین شده است. درهای نفیس، اتاق ها و راهروهای این بنا از نظر دقت و ظرافت در کنده کاری و نجاری چشمگیر است.

این بنای تاریخی در خیابان ناصر خسرو، کوچه امام جمعه شماره 37 قرار گرفته است و به قولی متعلق به داماد ناصرالدین شاه قاجار بوده و در تاریخ 26 آبان 1375 به شماره 1772 در فهرست آثار ملی ثبت شد. این بنا نیز مثل خیلی از بناهای تاریخی دیگر حریم ندارد تا منظره آن حفظ شود به همین دلیل اطراف آن ساختمان های بلند و کوتاه زیادی ساخته شده اند که اغلب به عنوان انبار بازاریان و یا کارگاه از آنها استفاده می شود.

 

با آنکه این سال ها پارک های زیادی در سطح شهر ساخته شده که نهال های کوچک آن را پر کرده اند اما شاید هیچ پارک داخل شهر به اندازه پارک شهر زیبا نباشد. پارک شهر نخستین پارک تهران با درختان کهن است. این پارک در محدوده خیابان های خیام و شهید فیاض بخش قرار دارد و تاریخ تاسیس آن به سال 1339 بازمی گردد. مساحت این پارک تقریبا 25 هکتار است و هشت در ورودی دارد.

موزه صلح، آکواریوم، استخر، ورزشگاه و کتابخانه از امکانات این پارک است. شاید جالب باشد اگر بدانید که این پارک به جای محله قاجاری سنگلج ساخته شده است. در زمان پهلوی اول تمام خانه های این محله تخلیه و تخریب شد، طرح اولیه این بود که تمام سازمان ها و ادارات دولتی در این محله ساخته شوند اما این طرح اجرا نشد تا اینکه در زمان پهلوی دوم این محله که سال ها متروک و مخروبه بود به پارک بزرگ و سرسبزی به نام پارک شهر تبدیل شد.

 

خانه متعلق به ناصرالدین میرزا پسر مظفرالدین شاه که در سال 1384 با شماره 12214 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته در خیابان ناصر خسرو، خیابان صور اسرافیل، کوچه ناصرالدین میرزا، پلاک 16 قرار دارد. بعد از به سلطنت رسیدن مظفرالدین شاه و به دنیا آمدن فرزند او شاه قاجار بر حسب علاقه و برای زنده نگه داشتن نام پدر، نام فرزندش را ناصرالدین گذاشت.

ناصرالدین که بعدها پسوند میرزا نیز بدان اضافه شد هرگز نتوانست به تاج و تخت برسد اما فعالیت های بسیار خوبی در فضای حاکم و دربار قاجار انجام داد. او این بنا را بین سال های 1280 الی 1285 خورشیدی در بخش شمالی محدوده ارگ سلطنتی و انتهای خیابان در اندرون و شرق سر در الماسیه ساخت. این بنا از نادرترین اشکال معماری مسکونی قاجار با سبک و سیاق متفاوت است و شکل ویژه قرارگیری دو بخش سازه ای همچون شاه نشین و خدمه نشین در مقابل هم بدون هیچ پیوند ساختمانی در حیاط و در عمارات اعیانی کم نظیر است.

غالب نماهایی که مخصوص سلاطین و رجال و شاهزادگان قاجار ساخته شده، دارای حیاط مرکزی و فضایی در اطراف است که این بنا از این امر مستثنا است. همچنین نبود زیرزمین در ساختمان اصلی این بنا نیز از دیگر شاخصه های منحصر به فرد این اثر تاریخی است.

 

پیش از آنکه رضاخان میرپنج به سلطنت برسد در خانه ای نرسیده به میدان حسن آباد زندگی می کرد. خیابان سادات شریف (نعمتی) شماره 46.

 این خانه با سبک معماری قاجار در سال 1383 با شماره 11201 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

 

موزه صبا، یکی از موزه های استان تهران و خانه استان ابوالحسن صبا، استاد برجسته موسیقی ایرانی است که براساس وصیت او در 29 آبان 1353، توسط دانشکده هنرهای زیبا به موزه تبدیل شد. موزه صبا در اواسط خیابان ظهیرالاسلام تهران در کوچه صبا قرار دارد این مجموعه کوچک و محقر در حال حاضر توسط دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می شود هر چند این موزه را می توان یک موزه متروک نام گذاری کرد که در بسیاری از روزها حتی یک بازدیدکننده نیز ندارد روزهای بازدید از موزه شنبه تا چهارشنبه از ساعت 8 صبح الی 14 است.

این موزه به دو بخش تقسیم می شود: بخش اول شامل سازها، لوازم شخصی و آثار استاد صبا است و بخش دوم مربوط به کارهای دستی همسر استاد صبا است که شامل مجموعه تندیس های مومی و لباس های محلی و سنتی ایران قدیم است.

 

 

 

*****************************************************************************